دیپلماسی علم و فناوری در اندیشه مقام معظم رهبری

مقدمه

بر اساس نظام جمهوری اسلامی ایران، رهبری جایگاه ویژه ای در سیاست خارجی و سیاست گذاری آن داراست. بر اساس قانون اساسی رهبری سیاست های کلی را تعیین و به دستگاه ها ابلاغ می کنند، که این مساله حوزه سیاست خارجه را نیز شامل می شود. علاوه بر این رهبری با داشتن نمایندگانی در مراکز تصمیم گیری سیاست خارجی مانند شورای عالی امنیت ملی، به صورت مستقیم در تصمیم گیری ها حضور دارند. همین مساله سبب شده است که جهت گیری سیاست خارجی کشور در دولت های مختلف تفاوت نداشته و تنها در رفتارها شاهد تفاوت هایی باشیم. لذا برای بررسی مسایل مربوط به سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بسیار لازم است تا نوع نگاه رهبر انقلاب به این مساله را درک و فهم نماییم.

باقی مطلب در ادامه...
این متن در سایت ایتان منتشر شده است.

 

نگاه کلان رهبر انقلاب به روابط بین الملل

برای داشتن درک بهتر از اندیشه رهبر انقلاب نسبت به سیاست خارجی خوب است که نگاه کلان ایشان را درک نماییم. ایشان به صراحت در بیانات مختلف خود نظام حاکم بر روابط بین الملل را دوگانه سلطه گر و سلطه پذیر دانسته-اند و این رابطه را مصداق بارز بی عدالتی در فضای بین المللی برشمرده اند. لذا جهت گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و شاخص دیپلماسی کشور را « مقابله با رفتار نظام سلطه و خروج از قاعده « سلطه گر-سلطه پذیر» » بیان نموده اند. منافع ملی جمهوری اسلامی نیز در همین راستا یعنی مبارزه با نظام سلطه تعریف شده و وظیفه دستگاه دیپلماسی شکل دهی به « الگوی تعاملی ضد نظام سلطه» است.

ایشان نظام سلطه را اینگونه توصیف می کنند: «امروز نظام سلطه در دنیا بنایش بر گرفتن و دادن نیست؛ بنایش بر گرفتنِ حداکثرى و دادنِ حداقلى است؛ ثروت را میمکند، امکانات را میمکند، اختیارات سیاسى و اقتصادى و اجتماعى را در کشورها میمکند و در اختیار میگیرند و در مقابل، گاهى هیچ چیز نمیدهند، گاهى چیز مضرى میدهند، گاهى هم یک چیزکى به آن کشورِ نقطه‏ى مقابل میدهند. الان بافت سیاسى دنیا این است: سلطه‏گر و سلطه‏پذیر.»

نقش علم وفناوری در شکل گیری رابطه سلطه

ایشان در توضیح نظام سلطه و چگونگی سلطه گری به نقش عنصر علم و فناوری تاکید می نمایند. به طور مثال در سالگرد ارتحال امام(ره) می فرمایند: « قدرتهاى سلطه گر و زورگوى جهانى البته در طول تاریخ همیشه بوده اند، اما با پیشرفت علم و صنعت و با امکانات ارتباطاتى مدرن، این سلطه گرى براى آنها آسانتر شده است. لذا می بینید آمریکائیها نسبت به همه ى جهان ابراز طمع ورزى میکنند و با این بهانه که منافع ما در فلان جا به خطر افتاده است، وارد میشوند.» در جایی دیگر نیز ایشان توسعه صنعت دریانوردی توسط انگلستان را دلیل توانایی دست اندازی آنان به کشورهای شرق آسیا مانند اندونزی دانستند. بر این اساس می توان گفت که رهبر انقلاب علم و فناوری را ابزار اصلی سلطه گری برای نظام سلطه می دانند و از همین رو توجه ویژه به کسب این ابزار موثر داشته اند. توجه دادن کشورهای مسلمان به این نکته نیز بسیار جدی مدنظر رهبر انقلاب بوده است، در دیدار وزاری صنایع گروه دی هشت ایشان بر این نکته که کشورهای سلطه گر از دانش و صنعت برای سلطه بر دیگر کشورها استفاده می کنند تاکید می نماید. این موضوع با توجه به تحت سلطه بودن بسیاری از کشورهای اسلامی بسیار اهمیت می یابد.

نکته ی دیگر توجه رهبر انقلاب به مساله انحصار علمی و جایگاه آن در تقویت نظام سلطه و شکل گرفتن کشورهای پیشرفته و عقب مانده است. ایشان می فرمایند: « علم یک دامنه‏ى وسیعى دارد؛ انحصارى نمیتواند باشد که ما فرض کنیم یک مجموعه‏اى از کشورها و یا ملتها هستند که نخبگان اینها علم را باید تولید کنند، مرزهاى جدیدى را براى علم تعریف کنند، یک مقدارى خودشان استفاده کنند، یک مقدارى هم که زیاد آمد، بدهند دیگران استفاده کنند. این نمى‏شود. این نسبت، این شکل کار، معنایش همین عقب‏ماندگى دائمىِ بخشى از کشورها، همین رابطه‏ى ظالمانه‏ى بین کشورها، همین مسئله‏ى دنیاى اول و دنیاى دوم و دنیاى سوم و شمال و جنوب و همین حرفهائى است که جزء ادبیات رائج سیاسى در این قرن و قرن قبل بوده و شده.» به عبارت دیگر ایشان یک تناظر دوگانه ایجاد می کنند که هسته ی اصلی آن علم وفناوری است.کشورهای پیشرفته-سلطه گران و کشورهای عقب مانده سلطه پذیر دوگانه ای است که شکل گرفته و جمهوری اسلامی ایران می خواهد با دست یابی به علم و فناوری روز دنیا این رابطه را بشکند. از منظر ایشان هردو طرف این معادله مقصر هستند، چه آنهایی که سلطه گر هستند و چه آنهایی که اجازه سلطه گری را به سلطه گران می دهند.

دست آوردهای علمی و فناوری ابزار مبارزه با سلطه

ایشان به صراحت در دیدار از پژوهشکده رویان که یکی از نمادهای پیشرفت علم و فناوری جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود و یکی از دلایل اصلی موفقیت آن نیز حمایت های فراوان رهبری از آنها می باشد، می فرمایند:« گر بناست این بافت به هم بخورد و کشورها بتوانند به قدر ظرفیت ملتهایشان و استعداد ملتهایشان در روابط عالم جایگاهى داشته باشند، عمده‏ترین چیزى که در این کار تأثیر دارد، علم است. بنابراین علم را باید جدى گرفت؛ باید پیش رفت.» این جمله بیان گر جایکاه علم و فناوری در معادلات جهانی و تغییردادن این معادلات است. اگر جمهوری اسلامی ایران بخواهد به اهداف سیاست خارجی خود دست پیدا کند که همان تغییر معادله سلطه گر و سلطه-پذیر است، باید ابزارهای خود را به درستی بشناسد، و علم و فناوری مهمترین ابزار رسیدن به این هدف است.

جایگاه علم و فناوری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

رهبر انقلاب در همان دیداری که به تبیین الگوی تعاملی ضد نظام سلطه پرداخته اند، پیشرفت های علمی و فناوری دانشمندان کشور را یکی از پشتوانه های راهبردی سیاست ضد نظام سلطه برای نظام جمهوری اسلامی مطرح کرده-اند. همچنین در دیدار دیگری که با مسئولین وزارت خارجه داشتند پیشرفت علم و فناوری را یکی از سه عنصر تاثیرگذار بر اقتدار ملی دانستند و تاکید نمودند که دستگاه سیاست خارجی باید این پیشرفت ها را به خوبی منعکس کنند. با توجه به این مطالب می توان گفت که پیشرفت علم و فناوری در نگاه رهبر انقلاب به عنوان منبعی قدرت زا و قابل استفاده در سیاست خارجی کشور مطرح است. به خصوص اینکه این ابزار تنها روشی است که می توان با تکیه برآن دوگانه حاکم بر روابط بین الملل را شکست.

یکی از اهدافی که برای دیپلماسی علم و فناوری توسط مقام معظم رهبری مطرح شده، توانمند نمودن جهان اسلام است. در دیدارهای مختلفی که مسئولین کشورهای اسلامی با ایشان داشته اند، پیشرفت های علمی و فناوری کشور به عنوان شاخصی برای درک اهمیت استقلال مطرح گردیده و تاکید شده است که ایران حاضر است این دست آوردها و دیگر تجربیات کشور در اختیار کشورهای اسلامی قرار دهد تا انها بتوانند با کمک این ابزارها توانمندی ها و ظرفیت های خود را بالفعل کنند. این مساله تنها جنبه پرستیژی برای کشور ندارد، چرا که راهبرد سیاست خارجی ایران شکل دهی و تقویت جبهه ضد نظام سلطه یا کشورهای سلطه ستیز است که در این میان کشورهای اسلامی دارای اولویت می باشند و این اولویت به دلیل شرایط و اشتراکات این کشورها با جمهوری اسلامی ایران است. لذا برای ایران تشکیل و توانمندسازی جبهه ضد نظام سلطه اهمیت راهبردی دارد و این هدف جز با برقراری تعاملات علمی و فناوری میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای جهان اسلام تحقق نخواهد یافت. برای همین است که ایشان تاکیدات بسیاری به دستگاه دیپلماسی کشور برای اولویت دادن به کشورهای جهان اسلام و استفاده از ظرفیت های علمی وفناوری کشور در این راستا می نمایند.

در اینجا باید به نقش خاص علم وفناوری در توانمندسازی کشورها اشاره نمود. همانطور که در قبل هم آورده شد، علم و فناوری نقش ابزاری دارد که دارنده خود را توانایی انجام کارهای مختلف می دهد. رهبر انقلاب این مساله را به صورت های مختلف بیان کرده اند، مثلا در بحث هسته ای، ایشان مشکل اصلی غرب با ایران را توانمندی علمی و فناوری ایران می دانند و سایر مسایل را حواشی قضیه عنوان می کنند، چرا که غربی ها نمی خواهند کشورهایی مستقل از آنها به این فناوری ها و علوم دست پیدا کنند. ایشان به صراحت بیان می کنند که آمریکا تلاش می کند تا از روند تبدیل شدن ایران به قدرتی علمی جلوگیری کند. بر این اساس می توان به اهمیت و نقش علم و فناوری در توانمندی کشورها پی برد و اگر ایران به دنبال تحقق اهداف سیاست خارجی خود است، از توانمند کردن کشورهای اسلامی ناگزیر است.

نکته ی دیگری که در بیانات رهبر انقلاب دیده می شود و در دیپلماسی علم و فناوری بسیار با اهمیت است، زمینه پذیرش از سوی کشورهای اسلامی است. همانطور که می دانیم برای شکل گیری تعاملات علمی و فناوری میان دو یا چند کشور، بستر مناسب آن باید وجود داشته باشد، به خصوص تمایل بخش های مختلف آن کشور برای پذیرش این همکاریها و اگر این بستر نباشد، این تعاملات تحقق پیدا نخواهد کرد. اما برای جمهوری اسلامی ایران درمیان کشورهای اسلامی این پذیرش وجود دارد، به خصوص ملت های مسلمان از داشتن ارتباط با ایران بسیار استقبال میکنند. این مساله را می توان در صحبت های مسئولین کشورهای اسلامی که به ایران سفر می کنند دید.

این متن در سایت ایتان منتشر شده است