در حقوق بین‌الملل بیشتر مفاهیم تعاریف مشخصی دارند. این ویژگی عمومی علم حقوق است. تعریف مفاهیم و واژه‌ها به صورت‌های مختلفی انجام می‌شود. برخی از مفاهیم در اسناد بین‌المللی تعریف شده‌اند مانند مفهوم «پروتکل الحاقی» که اگر کسی از این مفهوم صحبت کند، مشخص است از چه چیزی و با چه ابعادی صحبت می‌کند. برای مثال وقتی ایران می‌پذیرد تا «پروتکل الحاقی» را اجرا کند، مشخص است که چه معنایی می‌دهد. چرا که پروتکل الحاقی به عنوان یک سند بین‌المللی در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مدون شده و ابعادش مشخص است.
در موارد دیگر، اگر مفهومی در اسناد حقوقی استفاده شود که تا به حال تعریف نشده باشد، یا اینکه از آن مفهوم معنای خاصی در نظر باشد، در همان سند آن مفهوم یا واژه را تعریف می‌کنند. چرا که اسناد باید حداقل تفسیرپذیری را دارا باشد. برای مثال در قانون کاهش تهدید ایران (TRA) زمانی که قانون گذار آمریکایی معنای وسیعتری از «تراکنش‌های مالی» را در نظر دارد، در بخش اول این قانون به تعریف واژه «تراکنش‌های مالی» می‌پردازد و تعریف را به گونه‌ای ارایه می‌دهد که شامل تجارت طلا و سایر فلزات گران‌بها نیز شود. تعریف مفاهیم و واژه‌ها در خود سند امری معمول در قراردادهای تجاری و یا غیره است.
اما مفهوم «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» هیچ کدام از حالت‌های فوق را ندارد. به عبارت دیگر این مفهوم نه در توافق‌نامه ژنو تعریف شده و نه در بیانیه لوزان تعریفی از آن ارایه شده است. همچنین در اسناد و قوانین بین‌المللی و یا حتی قوانین کشورهای تحریم کننده، این مفهوم تعریف نشده است.
در این زمان چه باید کرد؟
وقتی مفهومی به صورت دقیق تعریف نشده باشد و نقش محوری در یک سند را داشته باشد، ناخودگاه در معرض تفاسیر متعدد قرار خواهد گرفت. به طور طبیعی هر یک از طرفین ذی نفع آن قرارداد نیز تلاش خود برای ارایه‌ای تفسیری که بیشترین منافع آنها را تامین کند، انجام خواهند داد. اینکه کدام تفسیر مورد پذیرش و ملاک اجرا قرار گیرد به متغیرهای متعددی برمی‌گردد که شاید مهم‌ترین آن وضعیت تقسیم قوا، تفاوت جایگاه‌ها و نیز نوع نگاه طرفین به یکدیگر باشد.
دو تفسیر از «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای»
در مورد مفهوم «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» در حال حاضر دو تفسیر ارایه شده است. یکی را می‌توان «تفسیر خوش‌بینانه» و دیگری را «تفسیر بدبینانه» دانست.
تفسیر خوش‌بینانه
در تفسیر خوش‌بینانه مفهوم «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» اینگونه معنا می‌شود: هر تحریمی که در دلایل اعمال آن موضوع هسته‌ای بیان شده باشد «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» است.
با توجه به سخنان آقای دکتر ظریف و آقای دکتر عراقچی می‌توان گفت که تیم مذاکره کننده ایرانی این تفسیر را از «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» درذهن دارند. متن غیر رسمی منتشر شده از سوی تیم ایرانی قبل از انتشار بیانیه لوزان و نیز صحبت‌های دکتر عراقچی در صدا و سیما موید این مطلب است. در متن غیررسمی ایرانی آمده است:
«بر اساس راه‌حل‌های به‌دست‌آمده، پس از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک، تمامی قطعنامههای شورای امنیت لغو خواهد شد و همه تحریم‌های اقتصادی و مالی چندجانبه اروپا و یک‌جانبه امریکا ازجمله تحریم‌های مالی، بانکی، بیمه، سرمایه‌گذاری و تمامی خدمات مرتبط با آنها در حوزه‌های مختلف ازجمله نفت، گاز، پتروشیمی وخودور سازی فورا لغو خواهند شد. همچنین تحریم‌ها علیه اشخاص حقیقی و حقوقی، سازمان‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی تحت تحریم‌های مرتبط هسته‌ای ایران ازجمله؛ بانک مرکزی، سایر موسسات مالی و بانکی، سوئیفت، کشتیرانی و هواپیمایی جمهوری اسلامی، کشتیرانی نفت به‌طور همه‌جانبه فورا برداشته خواهند شد. همچنین کشورهای عضو گروه (۱+۵) متعهد هستند از وضع تحریم‌های جدید در موضوع هسته‌ای خودداری نمایند.» (+)
آقای عراقچی نیز در گفتگوی ویژه خبری «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» را اینگونه تفسیر می‌کند:« تمامی تحریم‌های مالی و اقتصادی در روز اول توافق لغو خواهد شد. تمامی قطعنامههای شورای امنیت در روز اول توافق لغو (terminate) خواهد شد. در قبال اقدامات اعتمادسازی که ایران انجام می‌دهد تمامی تحریم‌های اقتصادی و مالی که شامل تحریم‌های بانکی، تحریم‌های مربوط به انتقال پول، بحث سوئیفت، تحریم‌های نفتی، گازی، فروش نفت، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، دارایی‌های ایران که در خارج از کشور است، بحث کشتیرانی، بیمه، حمل و نقل و تمامی مباحثی که به خاطر برنامه هسته‌ای ایران اعمال شده، تمامی اینها در مرحله اول لغو خواهد شد.»[۱]
یکی دیگر از علت‌هایی که این تفسیر را در اذهان طرف ایرانی تقویت می‌کند این است که بیشتر تحریم‌های مهم که علیه ایران اعمال‌شده در سال‌های اخیر و بعد از تشدید شدن پرونده هسته‌ای ایران بوده است. درنتیجه به‌طور طبیعی این تصور می‌شود که تحریم‌های مهم سال‌های اخیر تماماً با موضوع هسته‌ای مرتبط بوده است.
تفسیر بدبینانه
تفسیر دیگری که از «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» ارایه می‌شود، تفسیر بدبینانه است. این تفسیر بر این نکته تاکید می‌کند که بیشتر تحریم‌ها دلایل ترکیبی داشته و در کنار مباحث هسته‌ای، مسایل حقوق بشری، حمایت از تروریسم و سلاح‌های کشتار جمعی (WMD) نیز وجود دارد.
به عبارت دیگر در این تفسیر تنها تحریم‌هایی مرتبط با موضوع هسته‌ای قلمداد می‌شود که صرفا به دلایل فعالیت‌های هسته‌ای ایران وضع شده باشند. که البته این نوع تحریم‌ها بسیار کم است. اعضای کنگره آمریکا از این نوع تفسیر حمایت می‌کنند. برای نمونه در نامه‌ای که اعضای کنگره به اوباما نوشته‌اند به این نکته اشاره شده است. در این نامه آمده است:
Your Administration has committed to comprehensively lifting “nuclear-related” sanctions as part of a final P5+1 agreement with Tehran. Yet the concept of an exclusively defined “nuclear-related” sanction on Iran does not exist in U.S. law. Almost all sanctions related to Iran’s nuclear program are also related to Tehran’s advancing ballistic missile program, intensifying support for international terrorism, and other unconventional weapons programs. Similarly, many of these sanctions are aimed at preventing Iranian banks involved in proliferation, terrorism, money laundering and other activities from utilizing the U.S. and global financial systems to advance these destructive policies.
دولت شما به عنوان بخشی از توافق نهایی ۱+۵ با تهران، متعهد شده است که تحریم‌های «مرتبط با هسته‌ای» برداشته شود. مفهوم انحصارا تعریف شده‌ی تحریم‌های «مرتبط به هسته‌ای» در قوانین آمریکا وجود ندارد. قریب به اتفاق همه تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران همچنین با برنامه پیشبرد موشک‌های بالستیک تهران، تشدید حمایت از تروریسم بین‌المللی و دیگر برنامه‌های سلاح‌های غیر متعارف، مرتبط هستند. به طور مشابه، بسیاری از این تحریم‌ها برای جلوگیری کردن از استفاده بانک‌های ایرانی حاضر در عدم اشاعه، تروریسم، پول‌شویی و سایر فعالیت‌ها، از سیستم‌های مالی آمریکا و جهان هدف‌گذاری شده است تا جلوی پیشبرد این سیاست‌های مخرب را بگیرد.
تفاوت این دو تفسیر در واقعیت تعیین کننده میزان اهمیت این مفهوم است. در گزارش بعدی تلاش می‌شود با بررسی تحریم‌های مهم که علیه ایران در سال‌های اخیر اعمال شده است، میزان تفاوت میان این دو تفسیر را دقیق‌تر کنیم.
______________________________________________________________________
[۱] گفتگوی دکتر عراقچی با بخش خبر شبکه دو- ۱۴ فروردین ۱۳۹۴