پنجشنبه هفته گذشته ، پنجم خرداد در دانشگاه امیرکبیر کنفرانس ملی " نقش مدیریت و توسعه علم و فناوری در استقلال صنعتی کشور" برگزار گردید. یکی از نشست‌های تخصصی این کنفرانس " دیپلماسی فناوری در شرایط تحریم" بود. مباحث خوبی از سوی مدعوین و سخنرانان نشست انجام شد. در ادامه به بررسی نکاتی که برای ترسیم آینده ای روشن از این مساله باید در نظر داشت، می‌پردازیم.
1- اولین نکته قابل توجه که دارای اهمیت نیز می‌باشد، نوپا بودن این پدیده در کشور ماست. شاید برای بسیاری از افراد شرکت کننده در آن نشست، اصطلاح دیپلماسی فناوری ، اصطلاح غریب و جدیدی بود. این نکته در سخنان آقای امیری‌نیا که ریاست نشست را به عهده داشتند نیز بیان گردید. حتی در کشورهایی مانند آمریکا نیز سابقه ادبیاتی این موضوع زیاد نیست. در جستجوهایی که در منابع اطلاعات علمی ، مقالات و کتب انجام گردیده، حتی یک مقاله علمی-پژوهشی که به این موضوع پرداخته باشد، یافت نشده است. آن مقدار ادبیاتی که وجود دارد، بیشتر گزارشات و تحلیل‌هایی پیرامون این موضوع است. لذا در نقد و بررسی این موضوع ، جدید بودن آن باید مدنظر قرار گیرد و به این نکته که در مسیر یادگیری و تجربه قرار داریم، توجه شود. در ایران نیز این اولین تلاش تخصصی است که سعی در ترویج این مساله نموده است. باید این تلاش را قدر نهاد و در راستای تقویت آن تلاش نمود.
2- از صحبت‌های سخنرانان این مطلب مشهود بود که نگاه یکسانی به مقوله " دیپلماسی فناوری " وجود ندارد. از دو ارایه صورت گرفته در نشست و نیز صحبت‌هایی که مدعوین انجام دادند، تنها ارایه‌ای که از سوی مهندس امیری‌نیا انجام شد، به مفهوم دیپلماسی فناوری نزدیک‌تر بود. این نیز به دلیل تجارب بسیار دفتر همکاری‌های فناوری و نوآوری است که در عرصه فناوری و تعاملات بین‌المللی کسب نموده‌اند. به طور قطع تولید ادبیات جدید باید مبتنی بر تجربه و بررسی نمونه‌های متعدد باشد. بدون استفاده از تجارب و تنها از طریق بررسی کتابخانه ای قدمی به جلو برداشته نخواهد شد.
3- یکی از نقدهای وارد ، نقد مفهومی است. به نظر اصطلاح " دیپلماسی فناوری" اصطلاح کاملی نیست. چرا که "فناوری "را به سختی می‌توان از "علم " تفکیک نمود. به خصوص در فناوری‌های پیشرفته که می‌توان گفت این تفکیک ناممکن است. به طور مثال فناوری نانو با علم نانو شانه به شانه یکدیگر در حال حرکت هستند. لذا بهتر و درست آن است که از " دیپلماسی علم و فناوری " سخن بگوییم. شاید این مساله در حال حاضر اهمیت چندانی نداشته باشد. اما باید توجه داشته باشیم که عناوین و اصطلاحات در ساخت اجتماعی تاثیرگذار هستند. اگر در آینده نزدیک و یا دور برای این پدیده بخواهیم نهادسازی صورت دهیم، اولین اثرات این مساله را مشاهده خواهیم نمود.
از طرفی در پدیده‌هایی که ما به عنوان جزیی از " دیپلماسی فناوری" می‌دانیم، رگه های قابل توجهی از "دیپلماسی علم" نیز مشهود است. پس بهتر است از همین ابتدا ساخت یک اصطلاح ان را به صورت کامل‌تر استفاده کنیم.
4- همانطور که در صحبت‌های مطرح شده در نشست هم بود، استفاده از تجربیات دیگر کشورها، به خصوص کشورهای پیشرفته مانند آمریکا،چین ، ژاپن و ... باید استفاده نمود. برای نمونه در آمریکا دفتر دیپلماسی علم وزارت خارجه سال 2000 تاسیس گردیده است. و این نشان از جدید بودن اینچنین پدیده‌هایی است. به طور حتم اگر به طور مستمر اتفاقات این حوزه را در جهان رصد نماییم، می‌توانیم الگوها و ایده‌های فراوانی را به دست آورده و در راستای شکل دادن به مدل بومی متناسب با نیازهای کشور خودمان استفاده نماییم.
5- یکی از رویکردهای دیپلماسی علم و فناوری که می‌تواند در وضعیت کنونی و آینده ایران بسیار مفید باشد در نشست اشاره نشد. رویکرد قدرت نرم به مقوله دیپلماسی علم و فناوری با توجه به وضعیت جمهوری اسلامی ایران بسیار می‌تواند مفید باشد. در سند چشم انداز 1404 یکی از اهداف الهام بخش بودن برای جهان اسلام مطرح شده است. این الهام بخشی همپوشانی بسیاری با مقوله قدرت نرم دارد. بدون شک پیشرفت‌های علم و فناوری ایران می‌تواند به منبعی برای الهام بخشی نه تنها در جهان اسلام بلکه در جهان سوم تبدیل گردد. اگر هدف الهام بخشی را الگو برداری بدانیم، دیپلماسی علم و فناوری می‌تواند حرکت‌های بسیار مهمی در تبدیل شدن ایران به مرجعیت علمی و فناوری در جهان اسلام انجام دهد.
یکی از چالش‌های پیش روی دیپلماسی علم و فناوری ، شکاف میان گفتمان دیپلماتیک و گفتمان علم و فناوری در کشور است. این چالش تنها برای کشور ما نیست، در کشورهایی همچون آمریکا نیز در زمان شروع شدن این موضوعات این چالش وجود داشته است. این شکاف گفتمانی منجر به عدم درک متقابل از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های یکدیگر می‌شود. به عبارتی زبان مشترکی که لازمه پیشبرد دیپلماسی علم و فناوری است، در کشور ( مسئولین و بیشتر از آن نخبگان ) وجود ندارد. شکاف گفتمانی موجود تنها با برگزاری این چنین برنامه‌هایی که سبب تعامل گروه‌های مختلف شود، برطرف خواهد شد. دیپلماسی علم و فناوری نیاز به گفتمان خاص خود دارد و بعد از شکل‌گیری این گفتمان باید در فراگیر شدن آن تلاش نمود.- ۹۰/۰۳/۱۰