اشاره: این متن حاصل گفتگو با نشریه بسیج دانشجویی دانشگاه شریف است. قرار بود که در هفته‌های گذشته منتشر شود. به دلیل مفصل بودن انشالله در چند بخش در اینجا منتشر میشود. این بخش سوم است.
- اختلاف شدیدی که بین قرائت های مختلف بیانیه لوزان هست، یعنی بیانیه لوزان که گفته می شود قالب یک پیش فهم مشترک است، اما با این اختلافاتی که در خودش دارد یک تناقضی است با مفهوم اشتراک. شما چطور این را تفسیر می کنید؟
ببینید ما با سه تا متن مواجه هستیم یکی متن رسمی قابل استنادی است که بیانیه است. فارسی و انگلیسی آن هم فرقی نمی کند باهم. یک متن غیر رسمی هم هست که گویا از سمت وزارت امور خارجه به رسانه های داخلی داده شده و یکی هم متنی است که امریکا به عنوان بیانیه منتشر کرده. آن چیزی که فعلا باید محل استناد و تحلیل باشد به نظر من بیانیه است و نکات مهم زیادی برای بحث دارد. هر چند نباید نسبت به بقیه هم بی تفاوت بود و آنها هم باید مد نظر قرار بگیرند.
در بیانیه سوئیس چند نکته وجود دارد که به نظرم خوبه این نکات رو یک مرور کوتاه بکنیم. نکته بعد این که این یک بیانیه است و الزام آور حقوقی نیست اما با توجه به توضیحاتی که آقای ظریف درباره انتخاب کلمات دادند به نظر میاد که کلمات معنا دارند یعنی کلمات همینطوری انتخاب نشدند ، در بحث تحریم ها یک نکته خیلی مهم وجود دارد که به توافق ژنو بر میگرده و بعد اینجا استمرار پیدا کرده و آن نکته یک مفهومی است به نام تحریمهای مرتبط با موضوع هسته ای. این داستانش از ژنو وارد بحث شد.
در توافق ژنو می بینیم که، در بند مربوط به گام نهایی، تمام تحریم ها اعم از شورای امنیت، یک جانبه و چند جانبه که مرتبط با موضوع هسته ای باشند، برداشته می شود. یک نکته خیلی ظریف و کوچکش این است که ما در ژنو گفتیم که تحریم های شورای امنیت و تمام تحریم های یک جانبه و چند جانبه در سوئیس گفتیم تحریم های شورای امنیت و امریکا و اتحادیه اروپا. این وسط یکسری کشورها گم شدند. مثلا ما یکسری تحریم‌ها داریم که کشورهایی مانند کانادا اعمال کرده و یا اعمال کرده است.
نکته مهمتر در ژنو گفته می شود که تحریم های مرتبط با هسته‌ای، این واژه ای هست که در یک قرارداد بین‌المللی قرار گرفته، در حقوق بین الملل کما اینکه در حقوق به طور عام این شکلی است. کلمات، واژه ها، عبارات، مفاهیم، معنی خاص و مشخصی دارند یا از قبل تعریف شدند و همه پذیرفتند مثل پروتکل الحاقی، وقتی شما می گویید من پروتکل الحاقی را می پذیرم یعنی می دانم در مورد چه چیز صحبت می کنیم. یک سند بین المللی که در آژانس انرژی اتمی هست ثبت و ضبط شده. یا اینکه اگر آن واژه تعریف نشده باشد در خود آن قرارداد تعریف می کنند. که در مورد توافق‌نامه ژنو و بیانیه لوزان اینگونه نیست.
- یک سوال دیگه که میشود در اینجا مطرح کرد این است که این شفاف نبودن، کلی بودن، تفسیر پذیر بیانیه لوزان میتواند کارکرد دومرحله ای بودن بیانیه را داشته باشد؟
وقتی این عبارت تحریم مرتبط با هسته ای در خودِ قرارداد تعریف نشد و در جای دیگری هم تعریف نشده این یعنی باب تفاسیر باز میشود. شما در بررسی حرفها دو تا تفسیر می‌بینید. یک تفسیر خوش‌بینانه که توسط ایرانیها انجام شده، توسط تیم ایرانی. اجمالا یعنی اینکه هر تحریمی که اعمال شده است و در دلایل اعمالش بحث هسته ای هم بوده پس یعنی تحریم مرتبط با هسته ای است.
یک تفسیر بدبینانه و بسیار جزئی هم وجود دارد که اتفاقا کنگره امریکا و خود دولت امریکا روی آن موافق هستند. یعنی اینکه تحریم هسته ای یعنی صرفا و صرفا بخاطر هسته ای ایجاد شده و اعمال شده. بنابراین دو نوع تفسیر وجود دارد. تفاوت اینها هم فاحش است و در واقعیت بسیار از هم فاصله دارند. یعنی وقتی شما تحریمهای اصلی ایران را لیست می کنید، صد در صد جنسش از آن تحریم هایی هست که هسته‌ای یکی از علت هایش هست ولی تمام علت آن نیست. بحث حقوق بشر، بحث تروریسم و بحث موشکی ایران، پای ثابت اکثر این تحریم هاست.
- با این ابهامات موجود فرض را بر این بگیریم که امریکا بیاید تحریم هایی که علت هسته ای دارند را بردارد. اما بیانیه این اطمینان پذیری را ایجاد نمی کند که آمریکا به علت دیگری، به علت تروریسم، به علت موشکی باز دوباره این تحریم ها را اعمال نکند.
این که در بیانیه این اشاره نشده این را قبول دارم، ولیکن قرار نیست بیانیه، محل استناد حقوقی قرار بگیرد. مهم این است که در آن توافق نهایی چطور قید کنند. آقای ظریف گفت که ما کاری می کنیم که تحریمی که برداشته شود دوباره باز نگردد. هر چند شما نگاه کنید در فضای بین الملل حقوق حرف اول را نمی زند آن چیزی که حرف اول را میزند قدرت است. کم اتفاق می افتد که شما بتوانید حقت را از یک ظالم در فضای بین الملل بگیری. کما اینکه داریم کسانی که حقوقشان پایمال شده، مثل همین فلسطین، مثل بحرین، یمن... نکته ای در آن است ، یعنی اگر شما حتی از نظر حقوقی بیایید و منع کنید که اینها تحریم ها را دوباره اعمال کنند این اتفاق نمی افتد، قدرت است که حرف اول را میزند.
نکته بعدی اینه که آیا واقعا این اتفاق می افتد که اینها این تحریم‌ها را بردارند؟ من در همین فرض اولیه‌اش هم خیلی ابهام دارم. ابهام که نه، تقریبا نظرم این است که بر نمی دارند. با این سیگنال‌ها، با این کارهایی که کردند و تجربه یکسال و اندی گذشته! و تجربه امریکا با کشورهای دیگر. ببینید که چرا مذاکرات کره شمالی با کشورهای چین، آمریکا، ژاپن، کره جنوبی و روسیه به شکست انجامید. چون امریکا به تعهداتش عمل نکرد. به توافق رسیدند اما امریکا به تعهداتش عمل نکرد کره شمالی برگشت در مسیر خودش. این امریکا هم قابل اعتماد نیست هم اینکه الان هم در داستان خدشه های بسیار جدی وارد می کند و محکم می گوید پا آن ایستاده ام. خیلی مهم است که ما در شانزده ماه مذاکره در بحث تحریم‌ها پیشرفتی نداشتیم. خروجی ها این را نشان می دهد. به علاوه اینکه هنوز یک ابهام جدی را باقی گذاشتیم. که اصلا کدام تحریم ها قرار است که برداشته شود و اگر در همین فضا بخواهد توافقی صورت بگیرد ما یک دعوای مفصل خواهیم داشت که تحریم مرتبط با هسته‌ای یعنی چی.