مفهوم «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» از مفاهیم مبهم و معماگونه‌ای است که از توافق ژنو وارد ادبیات مذاکرات هسته‌ای ایران با ۵+۱ شد. تلاش می‌شود تا در یک سلسله یادداشت‌ها به بررسی دقیق‌تر این مفهوم پرداخته شود. برای این بررسی چارچوبی در نظر گرفته شد که برآمده از متن فکت شیت ایرانی و اظهارات آقای عراقچی در برنامه گفتگوی ویژه خبری است. به نظر می‌رسد در نظر تیم مذاکره کننده ایرانی برداشتی از مفهوم «تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای» وجود دارد که تقریبا متناظر با تمام تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در مدت تشدید شدن پرونده هسته‌ای ایران است. (به یادداشت اول مراجعه شود)
در یادداشت‌های قبلی درباره نسبت تحریم بانک مرکزی و تحریم سوئیفت با موضوع هسته‌ای بحث شد و در این یادداشت به تحریم نفتی بخش مربوط به تولید نفت پرداخته می‌شود.
تحریم‌های نفتی
تحریم‌های نفتی، تحریم‌های دیگری است که به آن در متن منتشر شده از سوی ایران و همچنین در صحبت‌های آقای عراقچی اشاره شده است. به نظر می‌رسد تیم ایرانی این تحریم‌ها را به عنوان تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای شناسایی می‌کند. آقای عراقچی در این‌باره گفت: « تمامی تحریم‌های مالی و اقتصادی در روز اول توافق لغو خواهد شد. .. تحریم‌های نفتی، گازی، فروش نفت، سرمایه‌گذاری در صنعت نفت، دارایی‌های ایران که در خارج از کشور است، … تمامی اینها در مرحله اول لغو خواهد شد.»[۱]
تحریم‌های اعمال شده علیه صنعت نفت ایران را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: ۱- تحریم‌های مربوط به بخش تولید نفت ۲- تحریم‌های مربوط به فروش نفت. و تحریم بخش فروش نفت نیز به چند زیر بخش تقسیم می‌شود که عبارتند از ۱- خرید نفت خام از ایران ۲- حمل و نقل نفت خام ایران و ۳- دریافت پول نفت.
بخش تولید نفت
بخش تولید نفت ایران قبل از مباحث هسته‌ای با تحریم‌های یک جانبه آمریکا و با تصویب قانون تحریم ایران و لیبی (ILSA) در سال ۱۹۹۶ روبه‌روست. این قانون در ادبیات سیاسی به قانون داماتو (نام سناتور پیگیری کننده این قانون) مشهور شد. در این قانون هیچ شرکت خارجی حق سرمایه‌گذاری بیش از ۲۰ میلیون دلار در سال را در صنایع نفت ایران نداشت. هرچند اجرای این قانون تا اوایل ۲۰۰۶ تعلیق شد، اما در تحریم‌های جدید اجرای آن به طور جدی اجرا شد و گام به گام شدیدتر شد. تا جایی که در قانون جامع تحریم ایران و کاهش سرمایه‌گذاری (CISADA) این محدودیت به سایر حلقه‌های زنجیره صنعت نفت و گاز گسترش یافت و نیز با دستور اجرایی ۱۳۵۹۰ در نوامبر ۲۰۱۱ سقف سرمایه‌گذاری به زیر ۵ میلیون دلار در سال رسید. این تحریم‌ها به منظور کاهش تولید نفت ایران و جلوگیری از توسعه صنعت نفت ایران اعمال شد.
بخش اصلی تحریم در بخش تولید نفت، به قبل از مباحث هسته‌ای برمی‌گردد. به عبارت دیگر نمی‌توان آن را به عنوان تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای تلقی کرد. اما توسعه این تحریم‌ها و گسترده شدن آن به حوزه گازی و سایر حلقه‌های زنجیره صنعت نفت و نیز کاهش سقف سرمایه‌گذاری، مربوط به تحریم‌های اخیر است. این موارد نیز در قانون جامع تحریم ایران و کاهش سرمایه‌گذاری (CISADA) آمده است. این قانون نیز بنا بر دلایل چهارگانه حقوق بشر، حمایت از تروریسم، فعالیت‌های موشکی و در نهایت فعالیت‌های هسته‌ای وضع شده است. برخی از دلایل بیان شده در این قانون عبارت است از:
اتهامات مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای
- فعالیت‌های مخالف مقررات هسته‌ای (sec.2.(1))
- گزارش‌های سازمان بین‌المللی انرژی اتمی (sec.2.(3))
- قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل (sec.2.(3))
- فعالیت‌های جدید هسته‌ای مربوط به فردو و غنی‌سازی ۲۰ درصد(sec.2.(7.B))
- فعالیت بازار سیاه فناوری هسته‌ای در خاورمیانه (sec.2.(9))
اتهامات مربوط به فعالیت‌های نظامی
- فعالیت‌های موشکی ایران(sec.2.(1))
- فعالیت‌های نظامی نامتعارف ایران (sec.2.(1))
اتهامات مربوط به حمایت از تروریسم
- حمایت دولت ایران از تروریسم بین‌الملل (sec.3.(1))
- تسلیح گروه‌های تروریستی بین‌المللی (sec.3.(1))
اتهامات مربوط به مسایل حقوق بشری
- اسیر گرفتن ۳ شهروند آمریکایی [منظور سه نفر کوهنوردی که به جرم جاسوسی دستگیر شده بودند است
- نقض آزادی مذهبی شهروندان ایران (sec.2.(6))
- دولتمردان ایران به نقض حقوق بشر ادامه می‌دهند. مواردی از قبیل، شکنجه، اعدام و … به خصوص بعد از انتخابات ۱۳۸۸ (sec.2.(6))
سایر دلایل
- به خطر افتادن امنیت رژیم صهیونیستی (sec.2.(1))
- به خطر افتادن امنیت ملی آمریکا (sec.2.(1))
- درخواست کشورهای تحت خطر ایران از آمریکا (sec.2.(1))
- تحریم‌ها می‌تواند تلاش‌های دیپلماتیک ناقص برای جلوگیری از فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تکمیل کند. (۳٫(۱))
(برای مطالعه بیشتر: کدام تحریم‌ها مرتبط با فعالیت هسته‌ای ایران است؟(۲)/قانون جامع تحریم ایران )
در نتیجه هسته اصلی تحریم‌های مرتبط با بخش تولید نفت مرتبط با موضوع هسته‌ای نیست و همچنین گسترش آن نیز تنها به دلیل موضوع هسته‌ای نیست.
اتحادیه اروپا در بهمن ۱۳۹۰ تحریم نفتی ایران را تصویب کرد. این تحریم شامل قطع واردات نفت خام ایران و قطع همکاری و سرمایه‌گذاری در بخش نفت و گاز ایران بود. در بیان دلایل این تحریم نیز اینگونه بیان شده است که بخش نفت مهم‌ترین منبع تامین مالی فعالیت‌های هسته‌ای ایران است و نگرانی زیادی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران وجود دارد. در نتیجه اتحادیه اروپا تصمیم بر تصویب این تحریم‌ها گرفته است.
در نتیجه می‌توان گفت که تحریم‌های بخش تولید نفت که از سوی اتحادیه اروپا اعمال شده است مرتبط با موضوع هسته‌ای است.
[۱] – گفتگوی دکتر عراقچی با بخش خبر شبکه دو- ۱۴ فروردین ۱۳۹۴